باشگاه خبری فراساحل: ایران همواره یکی از قطب‌های عمده و تاثیرگذار در تامین انرژی جهان بوده است. با گذشت بیش از یکصد سال از توسعه و بهره‌برداری از میدان‌های نفت و گاز ایران، تغییرهای عمده‌ای در مدیریت، ساخت و توسعه این صنعت به وجود آمده است. امروز وجه تمایز راهبری و توسعه طرح‌های بزرگ صنعت نفت (نظیر پارس‌جنوبی) را باید در برنامه‌ریزی، مهندسی و مدیریت ایرانی دانست که در این عرصه زمینه جدیدی را رقم زده است. توسعه میدان عظیم پارس جنوبی از ابتدا با همین اندیشه آغاز شد. گرچه در ابتدا مراحل توسعه با مشارکت کنسرسیوم شرکت‌های ایرانی و خارجی و البته با محوریت کمپانی‌های مطرح خارجی آغاز شد، اما به واسطه حضور باثبات و تجارب کسب شده در فازهای ۱ تا ۱۰، در عمل توسعه فازهای چهارده‌گانه بعدی به کنسرسیوم‌های ایرانی سپرده شد. بسیاری از این شرکت‌ها به پشتوانه تجارب پیشین در عملیات توسعه طرح‌های این میدان مشترک و نیز انتقال موثر دانش فنی، موفق به ایجاد سطح جدیدی از اعتماد و اطمینان وزارت نفت به واگذاری گسترده امور توسعه طرح‌ها به طرف‌های ایرانی شدند. 

این را باید زمینه‌ای مهم و راهبردی دانست که به واقع به زمینه‌سازی تضمین مشارکت‌های عملیاتی شرکت‌های برتر ایرانی و بلوغ و شکوفایی بیشتر آنان انجامید. البته این نکته قابل اذعان است که گرچه ساخت پالایشگاه‌ها و شماری از طرح‌های دریایی و فراساحل با توجه به شرایط تحریم یا ناشی از نوع اجرا و مدیریت با تاخیر روبه‌رو بوده است، اما پیمانکاران ایرانی تلاش‌های مضاعفی برای کمرنگ‌تر کردن آثار تحریم و محدودیت‌های بین‌المللی به کار بستند. در حال حاضر به‌رغم آنکه قطر به‌عنوان شریک میدان با جلب بسیاری از شرکت‌های بزرگ نفتی جهان، اقدام به توسعه میدان و ساخت پالایشگاه و تاسیسات گاز طبیعی مایع شده (LNG) کرده، اما با برنامه‌ریزی‌های وزارت نفت و تلاش مجموعه کارفرمایی و پیمانکاران عمومی کشور، برداشت از منابع گازی این مخزن مشترک پس از سال‌ها انتظار و در «ماراتنی نابرابر» به «میزانی برابر» با تولید شریک قطری میدان تحقق یافته است. توسعه میدان پارس جنوبی و ساخت پالایشگاه‌ها، خطوط لوله انتقال گاز و زیرساخت‌های مورد نیاز در منطقه پارس جنوبی را می‌توان در یک نگاه وسیع از دو منظر کلان مورد توجه قرار داد. 

از یکسو به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم صدها هزار شغل ایجاد و ده‌ها میلیارد دلار درآمد فروش گاز، میعانات گازی و صادرات فرآورده‌های جانبی عاید کشور کرده است. از سوی دیگر «گاز» عامل محرکی برای توسعه مجتمع‌های پتروشیمی براساس خوراک گاز اتان بوده است، کما این‌که خود به‌عنوان یک زنجیره کامل از توسعه میدان تا شبکه صنایع پایین دستی عملا ده‌ها هزار فرصت کارآفرینی با ارزش ایجاد کرده است. افزون بر موضوع گاز طبیعی و کسب درآمدهای پایدار از محل تولید محصولاتی با ارزش افزوده فراوان، باید به این نکته توجه کرد که آغاز توسعه پارس جنوبی با ورود فناوری و دانش فنی روز دنیا همراه بوده و اعمال یکجانبه محدودیت علیه شرکت‌های خارجی علاقه‌مند به همکاری در پارس جنوبی در دوره‌ای از توسعه، محرکی برای اتکای فراتر به نیروی انسانی متخصص ایرانی و افزایش سطح دانش و توسعه خلاقیت‌های انتقال و تولید فناوری در شرکت‌های داخلی فراهم کرده است. این در حالی است که اکنون می‌توان بسیاری از فرآیند‌های طراحی و مهندسی پالایشگاه‌ها و بخش‌های دریایی، نصب، اجرا، راه‌اندازی و بهره‌برداری را به‌صورت کامل در زمره‌ «دانش بومی» به شمار آورد. به برکت تلاش‌های پیاپی کارگزاران و فعالان داخلی، سطح قابل توجهی از خودکفایی در امور ساخت تجهیزات راهبردی به ویژه برج‌ها، ظروف تحت فشار، پمپ‌ها، ‌تجهیزات برقی، انواع شیرآلات و برخی اقلام دیگر مورد نیاز در این حوزه نیز صورت گرفته است.

در مورد برخی از اقلام نظیر توربوکمپرسورها یا سامانه‌های کنترل نیز سرعت تحول مناسب بوده و امکان تامین رقابتی این اقلام وجود دارد. امروز دستیابی صنعت نفت جمهوری اسلامی ایران به مرز ۶۰ درصدی داخلی‌سازی مگاپروژه‌ها به واقع مصداقی از شکست انحصارهاست که کشور را در نیل به شکل‌دهی روند‌های مطلوب‌تر در تعاملات قراردادی با شرکت‌های بین‌المللی مصمم‌تر و امیدوارتر کرده است. اگر در گذشته شرکت‌های اروپایی و آمریکایی یا ژاپنی تامین‌کننده انحصاری برخی از تجهیزات بودند، امروز این امکان وجود دارد که در عین تولید برخی تجهیزات پروژه‌های پالایشگاهی، بسیاری از قطعات صنعتی نیز در کشور تولید و مونتاژ شود.  دشمنان ایران تصور می‌کردند که با تحریم ایران توسعه صنعت نفت و گاز این کشور با چالش جدیدی مواجه خواهد شد و به واسطه آن تولید گاز کشور نیز کاهش می‌یابد، اما با برنامه‌ریزی‌های منسجم، کارا و نظام‌مند وزارت نفت به‌منظور دستیابی سریع به منابع گازی موجود در مخزن مشترک، ظرفیت‌های فنی و پشتیبانی داخلی به کار گرفته شد و طرح‌ها یکی پس از دیگری به بهره‌برداری کامل رسید. در این مسیر فازهای ۱۲، ۱۵ و ۱۶ در دوره نخست دولت تدبیر و امید به‌رغم وجود موانع متعدد به بهره‌برداری رسید و برای نخستین بار پنج طرح فازهای ۱۷ و ۱۸، ۱۹ و ۲۰ و ۲۱ این میدان نیز به‌صورت همزمان در مدار تولید قرار گرفت که موجب شد در سال اقتصاد مقاومتی، اهداف خودکفایی در تولید گاز به سرانجامی امید‌بخش بدل شود.

با اعمال برنامه اولویت‌دار و راهبردی، تولید از میدان پارس جنوبی به میزان ۲۵۰ میلیون مترمکعب افزایش یافت که نتیجه این حماسه صنعتی، نزدیک شدن ارقام تولید به مصرف و دستیابی به موازنه نسبتا مطلوب گاز در ایران عزیز بود. اکنون با افتتاح رسمی بیشتر فازهای اولویت‌دار پارس‌جنوبی این باور رنگ واقعیت به خود گرفته که با برنامه‌ریزی صحیح و تلاش علمی و عملی و همدلی بر پایه اقتصاد مقاومتی می‌توان حتی شرایط سخت تحریم را نیز پشت سر گذاشت. امروز کسب این دستاوردها سبب شده که شرایط مناسبی برای هدف‌گذاری تولید ۸۰۰ میلیون مترمکعبی گاز (و همچنین ظرفیت‌سازی برای تولید روزانه یک میلیون بشکه میعانات گازی) فراهم باشد. این ارقام را باید در مقیاس‌های جهانی به‌عنوان یک شاخص مهم و تاثیرگذار قلمداد کرد؛ آنجا که میزان تولید گاز به انداره‌ای باشد که با صادرات گاز به بازارهای بین‌المللی، سهم کشور در بازارهای جهانی ارتقا یابد. به هر حال تکیه بر توانمندی‌های فنی و مدیریتی ایجاد شده در پارس جنوبی و به‌کارگیری تجارب حاصله از سال‌ها تعاملات ملی و بین‌المللی در کنار تمرکز همزمان بر سیاست‌های اصولی توسعه کشور (مبنی بر برون‌گرایی و درون‌‌زایی اقتصاد)، شعاعی از یک روند مطلوب در مدار توسعه‌یافتگی است که زمینه‌ای برای تداوم پیشرفت و اقتدار ایران هموار کرده است. بدون تردید این مسیر زمینه‌ای بسیار ویژه برای ارتقای مدیریت برنامه‌ریزی، اجرایی و توسعه و نیز سکویی برای خودکفایی و حضور پرقدرت‌تر و تاثیرگذارتر به بازارهای منطقه‌ای و جهانی برای کسب سهم عادلانه از تولید و تجارت انرژی خواهد بود زمینه‌ای که اهداف سند چشم‌انداز کشور در افق روشن ۱۴۰۴ را در فضایی مبتنی بر اطمینان محقق خواهد ساخت.

محمد مشکین‌فام                       

مدیرعامل شرکت نفت و گاز پارس